Ojcami geometrycznych eksperymentów malarskich, określanych mianem kubizmu, jest dwójka przyjaciół-malarzy George Braque i Pablo Picasso. Ich znajomość nie zawsze jednak oparta była na harmonii i wzajemnym zrozumieniu twórczym, czy też metaforycznie ujętym porozumieniu artystycznych dusz…
W czasie pierwszej wizyty w pracowni Picassa, Braque nie szczędził krytycznych słów na temat jego wtedy najnowszej pracy pn. Panny z Awinionu: „wygląda to tak, jak gdyby ktoś pił naftę i łykał pakuły po to, żeby pluć ogniem”. Nikt nie przypuszczał ówcześnie, że Braque zaprzyjaźni się z Picassem do tego stopnia, że eksperci będą mieć trudności z rozróżnieniem prac tych dwóch artystów. Nikomu też przez myśl nie przeszło, że Picasso - niepokorny prowokator opinii publicznej dożyje 92 lat w glorii największego artysty XX wieku.
Picasso i Braque, uważani za prekursorów kubizmu, byli zdania, że wszystkie kształty w naturze sprowadzić można do trzech podstawowych brył geometrycznych – walca, kuli, stożka. Współcześni im odbiorcy i znawcy sztuki bardzo sceptycznie podchodzili do ich eksperymentów twórczych, będąc przyzwyczajonymi do tzw. klasycznych analiz dzieł sztuki, przedstawiając rzeczywistość w sposób realistyczny i na ściśle określony temat. Jak pisze H. Gidel w biografii Picassa: „Pablo i Braque interesują się głównie formami i ożywiającym je wewnętrznym rytmem, a także ich potencjalnym dynamizmem, niewiele uwagi poświęcają natomiast tematowi w ścisłym sensie i tym aspektom, raczej banalnym i powierzchownym, dostrzeganym przez większość oglądających.”.
Dlatego też często w owym czasie krytycy nie szczędzą im ostrych słów: „dla nich sztuka zatrzymała się na epoce kamienia” (Louis Vauxcelles); „kubizm to bzdurny wynalazek głupców” (André Salmon); „klatka z dzikimi bestiami” (Louis Vauxcelles). Nawet ojciec Picassa, Don Jose, nie był zadowolony z drogi malarskiej, jaką obrał jego syn. Stąd też przez lata nie odzywali się do siebie, poróżniły ich właśnie odmienne gusty artystyczne. Gdy umiera jego ojciec Pablo, „myśli, jak wiele zawdzięcza temu człowiekowi, którego uwielbiał i tak okrutnie zawiódł, o milczeniu, jakie panowało między nimi od lat, a którego z powodu wstydliwości nigdy nie ośmielił się przełamać” (H. Gidel).
Sztuka kubistyczna jest surowa w odbiorze, jej głównym zadaniem nie jest prezentacja jakichś tam walorów estetycznych. Dlatego Fernanda, wieloletnia kochanka Picassa, nie jest zadowolona z efektów pracy Pabla. „Kochając Pabla, chce bronić kubizmu, ale sposób, w jaki Pablo traktuje jej fizjonomię, po prostu „rozbija” jej twarz, redukując ją do kilku planów obwiedzionych ostrymi kątami, wyznaczającymi głębokie bruzdy. Jak może to zaakceptować? (…) Obrazy Pabla w jakimś sensie antycypują ruinę jej ciała, pokazują to, co ją czeka.” (H. Gidel)
Przez lata ta dwójka nie była doceniana na artystycznych Salonach. Ich talent dostrzegł niedoszły makler wizowy – Carl Kahnweiler, który zrezygnował z pewnej kariery finansisty na rzecz funkcji marszanda paryskich współczesnych artystów-malarzy. Dopiero w 1916 roku (mainstreamowe) światło dzienne ujrzały Panny z Awinionu, a wcześniej - w 1914 roku odbyła się pierwsza publiczna aukcja obrazów i rysunków nowoczesnych. Był to swego rodzaju test, który miał orzec, czy malarstwo nowoczesne zyska w końcu uznanie. Udało się. Z tym, że największym uznaniem cieszyły się nie kubistyczne dzieła Picassa, a te mające powiązania z surrealizmem – z tzw. okresu niebieskiego i różowego, sprzed 1905 roku. Przypuszczalnie dlatego, że da się wyróżnić w ich przypadku konkretne tematy. Najważniejsze jest jednak to, że od tej pory już nikt nie zakwestionuje umiejętności malarskich ówcześnie 32-letniego Picassa. A za jego sławą, popularność zyskał również wyszydzany przez wszystkich i niezrozumiany kubizm. Bo przecież ich twórcą był geniusz, którego „najbardziej wszak interesuje inwencja, wymyślanie, tworzenie, i zawsze tak będzie” (H. Gidel).
Źródła:
Henry Gidel, Picasso. Biografia, wyd. W.A.B., Warszawa
Kubizm, „Życie świata / Historia Sztuki”
Pablo Picasso Panny z Awinionu, 1907, Nowy Jork, The Museum of Modern Art
Pablo Picasso Guernica, 1937, Muzeum Królowej Zofii w Madrycie
Pablo Picasso Dwie siostry, 1902, Ermitaż, Petersburg
George Braque Still Life: Le Jour, 1929, National Gallery of Art, Washington
